OBYWATELSKI KLUB PARLAMENTARNY
Obywatelski Klub Parlamentarny (OKP) od momentu swego powstania w czerwcu 1989 roku stanowił siłę sprawczą polskiej transformacji ustrojowej. Byt też jednym z filarów struktury władzy w pierwszych latach przemian, zarówno w okresie działania gabinetu Tadeusza Mazowieckiego, jak i w latach rządu Jana Krzysztofa Bieleckiego. Ze znaczenia i roli, jakie należy przypisać OKP, wynika bezpośrednio waga historyczna zapisów prowadzonych w ramach tego ciała debat, a także podjętych uchwał, inicjatyw ustawodawczych, oświadczeń oraz innego rodzaju dokumentów. Wszystkie są to dokumenty o unikalnym znaczeniu jako źródła wiedzy o najnowszej historii Polski, jak i o przebiegu rozpoczętego w 1989 roku procesu transformacji ustrojowej i ekonomicznej. Pozwalają one prześledzić tok debaty nad zmianami ustrojowymi, poznać wysuwane koncepcje oraz stosowaną argumentację w trakcie dyskusji przy podejmowaniu działań legislacyjnych na terenie parlamentu. Ukazują także proces tworzenia się po 1989 roku demokratycznej sceny politycznej. Dokumenty te są zarazem zapisem postaw, poglądów i stanowisk ludzi tworzących zręby nowej Polski w czasie historycznego przełomu.
OKP został utworzony w wyniku wyborów 4 czerwca 1989 roku przez opozycyjnych parlamentarzystów, wybranych z listy Komitent Obywatelskiego „Solidarność” do Sejmu X kadencji i Senatu I kadencji. Klub ten liczył 161 posłów i 99 senatorów. OKP ukonstytuował się 23 czerwca 1989 roku w Audytorium Maximum Uniwersytetu Warszawskiego. Na spotkaniu tym wybrano przewodniczącego OKP, którym został poseł Bronisław Geremek oraz jego I zastępcę, którym był senator Andrzej Wielowieyski. Na kolejnym zebraniu klubu, w dniach 1 -2 lipca 1989 roku w Sali Kolumnowej Sejmu, zostało wybrane pierwsze Prezydium OKP w składzie: przewodniczący – Bronisław Geremek, I zastępca przewodniczącego – Andrzej Wielowieyski, wiceprzewodniczący: Gabriel Janowski, Paweł Łączkowski, Jan Maria Rokita, Janusz Ziółkowski, sekretarze: Andrzej Celiński, Henryk Wujec, członkowie: Antoni Furtak, Olga Krzyżanowska, Zofia Kuratowska, Janusz Steinhoff, Hanna Suchocka, Andrzej Stelmachowski, Józef Ślisz, Edward Wende. Wysunięta przez OKP kandydatka – posłanka Olga Krzyżanowska została wicemarszałkiem Sejmu X kadencji, a kilku posłów OKP pełniło funkcję sekretarzy Sejmu. Andrzej Stelmachowski został wybrany marszałkiem Senatu I kadencji, a wicemarszałkami -Zofia Kuratowska, Józef Slisz i Andrzej Wielowieyski. Parlamentarzyści OKP objęli stanowiska przewodniczących lub wiceprzewodniczących wszystkich sejmowych oraz senackich komisji.
Posłowie i senatorowie Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego utrzymywali stały kontakt z Komitetami Obywatelskimi, poprzez które budowane były kanały komunikacji z działaczami i wyborcami w terenie. Pomocna w tym była sieć zorganizowanych już latem 1989 roku biur poselsko-senatorskich OKP. W latach 1989-1990 spotkania ruchu komitetowego odbywały się na terenie Sejmu, tu także miała miejsce konferencja „Etos Solidarności” w grudniu 1989 roku, zorganizowna wspólnie przez Obywatelski Klub Parlamentarny, Komitet Obywatelski przy Przewodniczącym NSZZ „Solidarność” Lechu Wałęsie i władze NSZZ „Solidarność”. Wśród posłów i senatorów OKP było liczne grono członków Komitetu Obywatelskiego, a także – znaczna grupa członków władz, jak i doradców pracowniczej i rolniczej „Solidarności”. Lech Wałęsa uczestniczy! w pierwszych posiedzeniach OKP, zaś przez całą kadencję kontraktowego parlamentu miały miejsca spotkania kierownictwa klubu z przedstawicielami władz NSZZ „Solidarność”. Pomiędzy Komitetem Obywatelskim a Obywatelskim Klubem Parlamentarnym do potowy 1990 roku istniała pewna „unia personalna”, gdyż Bronisław Geremek -przewodniczący OKP, był zarazem nieformalnym liderem Komitetu, a Henryk Wujec by! jednocześnie sekretarzem Komitetu i OKP. Również w okresie późniejszym we władzach kierowanego przez Zdzisława Najdera Komitetu Obywatelskiego znajdowali się członkowie kierownictwa OKP, jak Roman Duda (I wiceprzewodniczący OKP), Piotr Baumgart, Jerzy Stępień czy Zbigniew Romaszewski
Obywatelski Klub Parlamentarny w pierwszych miesiącach swego istnienia był klubem opozycyjnym, stawiającym cele stworzenia prawnych warunków dla zasadniczych zmian w kraju. Główne płaszczyzny inicjatyw ustawodawczych stanowiły zmiany w gospodarce, sądownictwie oraz w środkach masowego przekazu, reforma samorządu terytorialnego, rolnictwo i gospodarka żywnościowa, prace nad nową konstytucją i ordynacją wyborczą. Powstanie rządu Tadeusza Mazowieckiego zmieniło usytuowanie OKP na polskiej scenie politycznej, który stał się klubem rządowym, tzn. reprezentującym działania rządu oraz wspierającym i realizującym koncepcje rządowe na terenie parlamentu. Członkowie OKP zostali ministrami i ekspertami w gabinecie Mazowieckiego, a debaty i decyzje polityczne w obrębie tego klubu miały istone znaczenie nie tylko dla pracy parlamentarnej, ale i całego przebiegu zmian ustrojowych i ekonomicznych w kraju. Wagę Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego na polskiej scenie politycznej w latach 1989 – 1991 ukazuje ponadto fakt, że w Kancelarii Prezydenta Lecha Wałęsy część najważniejszych stanowisk objęli również członkowie OKP, a klub ten popierał w parlamencie inicjatywy ustawodawcze prezydenta Wałęsy.
W Obywatelskim Klubie Parlamentarnym odzwierciedlały się silnie podziały następujące w obrębie posolidarnościowej stronie polskiej sceny politycznej. Od samego początku istnienia OKP w jego obrębie tworzone były osobne grupy parlamentarne, a następnie koła partyjne, co miało związek z samookreśleniem politycznym członków Klubu. Apogeum sporów i podziałów wewnątrz Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego przypadło drugą połowę 1990 roku, a zwłaszcza na okres wyborów prezydenckich. Na posiedzeniu OKP w dniu 8 listopada 1990 roku doszło do dymisji całego dotychczasowego prezydium Klubu. Nowym przewodniczącym został wybrany poseł Mieczysław Gil, senator Roman Duda – został 1 wiceprzewodniczącym, wiceprzewodniczącymi – Paweł Łączkowski i Józef Slisz, sekretarzami – Anna Knysok i Józef Orzeł. W skład prezydium wchodzili m. in. Jan Józef Lipski, Zbigniew Lech, Zbigniew Rokicki, Elżbieta Seferowicz, Janusz Steinhoff, Andrzej Stelmachowski, Tadeusz Ulma, Marek Dziubek, Andrzej Kern. Zgodnie z przyjętym wówczas nowym regulaminem Obywatelski Klub Parlamentarny zmienił strukturę, stając się federacją kół reprezentujących ugrupowania partyjne oraz grup o charakterze politycznym.
Po wyborach prezydenckich grupa członków Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego, głównie z Koła ROAD i Kola FPD, zdecydowała się opuścić OKP i 4 stycznia 1991 roku założyć nowy klub pod nazwą Klub Parlamentarny Unia Demokratyczna. Jego przewodniczącym został Bronisław Geremek. W marcu 1991 roku decyzję o opuszczeniu OKP podjęło także Kolo „Solidarności Pracy”. W końcu kadencji w dniu 25 października 1991 roku, Obywatelski Klub Parlamentarny liczył 170 członków: 105 posłów i 65 senatorów, przewodniczącym klubu pozostawał Mieczysław Gil. Klub Parlamentarny Unia Demokratyczna skupiał 49 posłów i 30 senatorów, przewodniczącym był Bronisław Geremek. Parlamentarzyści z dawnej „drużyny Lecha” należeli także do Klubu Parlamentarnego „Solidarności Pracy” (6 posłów i 2 senatorów, przewodniczący: Ryszard Bugaj), Koła Parlamentarnego PSL (4 posłów, przewodniczący: Tadeusz Kaszubski), Parlamentarnego Klubu Chrześcijańsko-Ludowego (8 posłów, przewodniczący: Roman Bartoszcze).